Prof. Zbigniew Ficek urodził się 28 sierpnia 1956 r. w Łobzie (woj. szczecińskie). W 1980 r. ukończył z wyróżnieniem studia dzienne z fizyki na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.  Pracę magisterską wykonał i obronił w Zakładzie Optyki Nieliniowej, w Instytucie Fizyki UAM pod kierunkiem profesorów: Stanisława Kielicha i Ryszarda Tanasia.
Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę na stanowisku asystenta w Instytucie Fizyki UAM w Zakładzie Optyki Nieliniowej kierowanym przez prof. S. Kielicha. Rozprawę doktorską przygotował pod kierunkiem prof. S. Kielicha i R. Tanasia obronił w styczniu 1985 r. Rozprawa została wyróżniona nagrodą III stopnia ministra edukacji narodowej. Po doktoracie kontynuował pracę naukową w Instytucie Fizyki UAM w Zakładzie Optyki Nieliniowej na stanowisku adiunkta.
W 1988 r. wygrał konkurs na trzyletnie zatrudnienie w ramach Postdoctoral Research Fellow na Queensland University, Brisbane i w kwietniu 1989 r. wyjechał do Australii. Pracę naukową na Wydziale Fizyki tegoż Uniwersytetu prowadził pod kierunkiem prof. Petera D. Drummonda. W 1992 r. otrzymał prestiżowy pięcioletni grant QEII Fellowship przyznawany przez Australian Research Council. W 1996 r. Australian Research Council przyznał mu profesorski pięcioletni grant Professorial Research Fellowship. W kwietniu 1999 r. wyjechał na rok do Irlandii Pólnocnej, gdzie pracował na Wydziale Matematyki Stosowanej i Fizyki Teoretycznej na Queen’s University of Belfast jako UK EPSRC Professorial Research Fellow. Po powrocie do Brisbane kontynuował prace na Queensland University na stanowisku profesora. W 2002 r. zmienił zatrudnienie na Queensland University z czasowego etatu naukowego na stały etat naukowo-dydaktyczny, w ramach którego pracował do czerwca 2009 r.Na Queensland University prowadził regularne wykłady z optyki kwantowej, fizyki kwantowej i elekrodynamiki. Wypromował sześciu doktorów.
W czerwcu 2009 r. przeniósł się do Arabii Saudyjskiej gdzie zaproponowano mu stanowisko profesora w wiodącej saudyjskiej instytucji naukowo-badawczej King Abdulaziz City for Science and Technology. Oprócz własnych badań naukowych prowadził tam również szkolenie młodych kadr polegające na nauczaniu studentów przygotowujących się do studiów magisterskich i doktoranckich na wiodących uniwersytetach w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Anglii, Francji i Niemczech. Ci studenci studiują obecnie w Stanach Zjednoczonych na Texas AM University, w Kanadzie na Alberta University, w Anglii na Cambridge University i w Niemczech na Frankfurt University.
Prof. Z. Ficek współpracuje z kilkoma grupami naukowymi działającymi w różnych krajach, w Polsce (UAM Poznan), Malezji (International Islamic University Kuala Lumpur), w Chinach (Normal University, Wuhan; Peking University, Beijing). Dziedzina badań naukowych prof. Z. Ficka to optyka kwantowa, informatyka kwantowa oraz spektroskopia kwantowa. Program obecnych intensywnych badań to wykorzystanie małych układów atomów do produkcji kierunkowych anten i luster optycznych.
Za badania naukowe w Polsce był dwukrotnie wyróżniany nagrodami ministra edukacji narodowej (1975,1988), czterokrotnie nagradzany w Australii przez University of Queensland nagrodami za owocną współpracę międzynarodową (1994,1997, 2002, 2005), nagrodzony w Irlandii Północnej przez ministra rozwoju i nauki za współpracę z Queen’s University of Belfast w dziedzinie spektroskopii ze światłem ścieśnionym (spectroscopy with squeezed light), nagrodzony przez Australijską Akademię Nauk za owocną współpracę z Max-Plank Institute, Heidelberg, Niemcy. W 2010 r. za regularne pisanie recenzji prac do Physical Review Letters, Physical Review A i B został wyróżniony jako Outstanding Referee of the APS Journals. Jest członkiem Optical Society of America, a w latach 2012-2014 był członkiem komitetu redakcyjnego Optics Communications.
Wyniki swoich badań naukowych prezentował na wielu konferencjach międzynarodowych, a referaty proszone (invited talks) wygłosił na 28 konferencjach i szkołach naukowych. Jego prace są często cytowane. Ilość cytowań w całej karierze naukowej, według Web of Science 3 872. Cztery prace naukowe były cytowane więcej niż sto razy. Index Hirscha 32.
Jest współautorem dwóch monografii "Quantum Interference: Theory and Experiments" (Springer, 2005) i "Quantum-Limit Spectroscopy" (Springer, 2016), współredaktorem książki "Quantum Squeezing" (Springer, 2004), współautorem podręcznika "Quantum Optics for Beginners" (Pan Stanford, 2014), autorem dwóch podręczników "Quantum Physics for Beginners" (Pan Stanford, 2016) i "Problems with Solutions in Quantum Physics" (Pan Stanford, 2016).
Od 2015 r. jest związany z Uniwersytetem Zielonogórskim. Wówczas został zatrudniony na etacie adiunkta  w Instytucie Fizyki. Do 1 września 2019 r. przebywał na urlopie bezpłatnym. Obecnie na stałe przeniósł się do Zielonej Góry.

Profesorowie belwederscy z UZ docenieni